به نام خداوند جان و خرد

سیاست‌ها و راهبردهای نظام آموزش عالی کشور در مقابله با همه‌گیری کرونا

 

مقدمه

پدیدة مهیب و مخرب شیوع ویروس کرونا که به نظر صاحب‌نظران یکی از مهم‌ترین و کشنده‌ترین بیماری‌ها در قرن 21 است را فقط می‌توان با بروز آنفلوآنزای اسپانیایی در آغاز قرن بیستم ‌مقایسه کرد که سبب جان باختن بیش از 35 میلیون نفر انسان شد. بیماری ویروسی کووید-19 از ضریب انتقال فوق‌العاده بالایی برخوردار است به گونه‌ای که حضور خود را به‌سرعت در همه جا به اثبات می‌رساند و بی‌گمان پیامدهای احتمالی زیادی را به شکلی آشکار و پنهان برای همۀ نهادها از جمله نهاد دانشگاه و مراکز آموزش عالی در پی دارد. از آنجایی که نظام‌های آموزشی از جمله نظام آموزش عالی کشور در زمرة نهادهای جمعی هستند بنابر مأموریت‌ها و کارویژه‌های آشکار و پنهانشان از وسیع‌ترین میدان‌های تعاملی و ارتباطی در بین جمعیت‌های هدف خود یعنی دانشجویان، اعضای هیئت علمی، کارکنان و ارائه‌دهندگان خدمات دانشجویی برخوردارند. در نتیجه، به‌رغم تمامی تلاش‌ها و تدابیر انجام‌شده، چنان‌که گزارش‌ها و شواهد ارائه‌شده از دیگر دانشگاه‌های جهان نیز گواهی می‌دهند، نهاد دانشگاه در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی-روانی، اقتصادی و سیاسی که درهم‌تنیدگی‌های خود را دارند با وقفه مواجه خواهد بود و امکان ادامۀ کارها در امتداد کارهای قبل وجود ندارد. افزون بر این، مسئلة شیوع ویروس کرونا به مثابه پدیدة تام و غریبی است که در ذهنیت و زندگی تک‌تک افراد جامعه نفوذ پیدا کرده و اذهان و اعیان اجتماعی را مشغول خود ساخته است. به عبارتی دیگر، رخدادی پیچیده و چندوجهی است که مسئله‌شناسان حوزة سیاست‌پژوهی آن را در زمرة مسائل بدخیم به شمار می‌آورند. چاره‌جویی در باب حل و تعدیل چنین مسائلی عموماً در حوزه‌های سیاست‌گذاری عمومی و اجتماعی مورد توجه و اهتمام عالمان و سیاست‌گذاران قرار می‌گیرد. این نوشتار دربردارندة مجموعه‌ای از سیاست‌ها و راهبردهای اختیارشده است که همچنان نیاز به ابرام بر آنها ضرورت دارد و به منظور گذار از شرایط پیش‌آمده و به حداقل رساندن هزینه‌های مترتب بر این شرایط سخت و نیز افق‌گشایی، بازآرایی و ورود به مسیرهای تازه‌تر و بهره‌گیری از ظرفیت‌های عرصة فضای مجازی و شیوه‌های نوین آموزش الکترونیک که مبتنی‌بر فناوری‌های نوین آموزشی هستند مطرح می‌شود. پرپیداست که مجموعه مؤسسات آموزشی و پژوهشی جهت حفظ و استمرار فعالیت‌ها و مأموریت‌های خود باید آنها را در دستور کار خود قرار دهند.  

الف) سیاست‌ها و راهبردهای عمومی

1. نظام آموزش عالی کشور نباید تعطیل شود بلکه همان‌گونه که تاکنون عمل کرده است می‌بایستی به کمک بازآرایی و چرخش به سوی فضای مجازی و به‌کارگیری شیوه‌های نوین آموزشی و تعریف برنامه‌ها و فعالیت‌ها در آن، روزبه‌روز تقویت و راهبری شود.

2. تقویت درک، بصیرت و بینش شهروندان، افق‌گشایی و نوآوری‌های تازه، خرافه‌زدایی و از عرصه خارج کردن هر آنچه با آموزه‌های وحیانی، انسانی، خرد جمعی، عدالت، آزادگی و واقع‌گرایی نسبت و تناسب وثیقی ندارند از ضروریات است.

3. تلاش و حرکت به سوی مرزهای دانش در حوزه‌های نظری و عملی-فنی، حفظ تحرک و پویایی و مبادلات علمی فراملّی واجب است؛

4. لازم است دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و فناوری نهایت مساعی خود را در نیل به شناسایی و کشف واکسن بیماری، طرح اقدام‌های ابتکاری با هدف مهار و پیشگیری، تولید و ساخت کیت‌های تشخیصی مورد نیاز، ابزارها و وسایل مورد نیاز و همانند این به کار برند.

5. تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی در چارچوب ارتباطی منسجم با جامعة پیرامون و فراپیرامون به منظور ارتقای قابلیت‌ها و توانمندی شهروندان در مواجهه با مخاطره‌های اجتماعی، زیست‌محیطی، صنعتی و ده‌ها مسئلة دیگر که در جهان پرتغییر و تلاطم امروز در پی یکدیگر سربرمی‌آورند.

6. تقویت تعامل و هم‌افزایی بین‌بخشی و بین‌دستگاهی؛

7. به‌اشتراک‌گذاری تجارب و دستاوردها؛

8. همه‌جانبه‌گرایی در قالب شناخت و واکاوی عالمانه و چندجانبة مسئله با رویکرد و نگاه بین‌رشته‌ای و محصور نکردن مسئله در ساحت و حوزة شناختی معین؛

9. آینده‌گرایی: شیوع بیماری کووید-19 مسئلة حاد و فراگیری است که در تمامی عرصه‌های زندگی شهروندان نفوذ و حضور پیدا کرده و نباید به وضعیت کنونی و آیندة کوتاه‌مدت آن اندیشید بلکه نیازمند درک روندها در آینده‌ای درازمدت است.

10. توجه به پیامدهای چندگانة موضوع در قالب دیدن و تحلیل آن در چارچوب سلامت جسمی، روانی و اجتماعی و نیز، آثار و تبعات آن در دورة پساکرونایی در فضا و محیط‌های آموزشی؛

11. تقویت سرمایه‌های اجتماعی و نمادین دانشگاه بر مبنای تولیدات علمی نافع و معطوف به مشکلات جامعه؛ 

12. تأکید بر رجحان منافع جمعی و ملّی برای نیل به فواید و سودمندی‌های بزرگتری که هم پاسخی به منافع فردی به شمار می‌روند و هم معارض با منافع دیگری و ملّی نیستند.

13. ترویج گفتمان همدلی و همبستگی ملّی؛

14. تقویت شبکه‌های فنی-اجتماعی داخلی یا منتخب مبتنی‌بر سازوکارهای ارتباط بین‌بخشی و بین‌سیستمی که امکان فعالیت شبکه‌ای را در درون و با بیرون نهاد علم و دانشگاه فراهم می‌کند.

15. بایسته است که نهاد دانشگاه به مثابه نهادی تخصصی در ترویج دانشی که متوجه امور مدنی و شهروندی است آن‌گونه ورود کند که آمادگی لازم را در کنشگران و شهروندان نسبت به مدیریت رفتار و کنش خود در مواجهه با مخاطره‌هایی مانند شیوع ویروس کووید-19، در قالب مشارکت‌های خودمراقبتی و دیگرمراقبتی، دست‌کم برای یک دورة دو ساله ایجاد کند.

16. کمک به حفظ فضای آرامش و پرهیز از ایجاد و گسترش تنش‌های روانی در جامعه و برجسته‌سازی مسئولیت‌پذیری کنشگران عرصة سلامت، تقویت روحیة از خودگذشتگی، فداکاری و نوع‌دوستی؛

17. استفادة حداکثری از جلسات مجازی در کلیة سطوح مدیریتی و مشارکت دادن اعضای هیئت علمی و کارکنان غیرهیئت علمی و نظرسنجی از ایشان در انطباق با شرایط و مدیریت بحران؛

18. تقویت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات به منظور توسعه و بهبود فرایندها در بستر فناوری اطلاعات و همچنین، بهبود و ارتقای کیفیت خدمات ارائه‌شده در چارچوب برنامه‌های دولت الکترونیک؛

19. بهبود کیفیت پایگاه‌های دادة موجود در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها از جنبه‌های گوناگون ساختاری و محتوایی با هدف ارائة خدمات به کاربران درون و بیرون‌دانشگاهی در بستر وب. 

 

ب) سیاست‌ها و راهبردهای اختصاصی

1- اقدام‌های محیطی و درون‌دانشگاهی

1-1. تداوم تشکیل جلسات ستاد آگاه‌سازی، همکاری و پیشگیری از شیوع بیماری کرونا با همکاری دانشگاه علوم پزشکی در دانشگاه معین استان‌ها با حضور نمایندگانی منتخب از پژوهشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی؛

۱-2. دانشگاه‌ها باید در هر استان ضمن ایجاد ارتباط مستقیم با دانشگاه‌های علوم پزشکی، نیازهای پژوهشی و عملیاتی آنها را دریافت و نسبت به تأمین و انجام آنها اقدام کنند. در این خصوص لازم است همان‌گونه که قبلاً اعلام شده است، رئیس دانشگاه یا نمایندة تام‌الاختیار وی در ستاد کرونای استان و کمیته‌های تخصصی حضور دائمی داشته باشند تا بتوانند موارد را با مدیریت دانشگاه و اعضای هیئت علمی هماهنگ کنند.

1-3. با توجه به توانمندی‌های موجود در حوزة علوم پایه، زیست‌شناسی، ژنتیک و زیست‌فناوری در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پایه، کشاورزی و دامپزشکی و ضرورت همکاری آنها با وزارت بهداشت در تهیة کیت‌های تشخیصی و بررسی نمونه‌ها و سایر عملیات پشتیبانی، کماکان با پژوهشگاه ملّی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری که مسئولیت هماهنگی‌های لازم را به عهده دارد همکاری شود.

1-4. استمرار حمایت از واحدهای فنّاور مستقر در مراکز رشد دانشگاهی و پارک‌های علم و فنّاوری که در تولید محصول یا به منظور کاهش بار خسارت ویروس کرونا فعالیت می‌کنند.

1-5. استمرار حمایت از پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد دانشگاهی وابسته به دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی و همچنین، آزمایشگاه‌های تخصصی که از امکانات و تجهیزات لازم برای تولید اقلام مورد نیاز و پشتیبانی از مبارزه با ویروس کرونا برخوردارند.

1-6. تقویت زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و تأمین نیازهای نرم‌افزاری مطابق با امکانات زیرساختی منطقه از نظر سرعت پهنای باند اینترنت؛

1-7. تقویت دانش دیجیتالی و استفاده از فناوری‌های نوین آموزشی و کاهش شکاف دیجیتالی میان نسل‌ها؛

1-8. درخواست و پیگیری از وزارت ارتباطات جهت تخصیص بسته‌های اینترنتی رایگان، تشویقی یا ارزان‌قیمت برای فعالان عرصة کرونا.

 

ج) اقدام‌های اختصاصی هر حوزه

1– حوزة آموزشی

1-1. ایجاد جنبشی فراگیر برای ارتقای کیفیت آموزش‌های مجازی با ارائة آموزش مداوم به اعضای هیئت علمی و کارکنان دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی که در امر آموزش فعالیت می‌کنند با تأکید بر استمرار ارائة آموزش‌های مجازی، نظارت و ارزیابی مستمر، توسعة مهارت‌ها و فرهنگ دیجیتال مانند واقعیت مجازی و واقعیت افزوده، برگزاری کلاس‌ها و آزمایشگاه‌های مجازی، اخذ آزمون‌های دوره‌ای و آزمون نهایی، آموزش و آشنا کردن اعضای هیئت علمی و کارکنان با انواع پلت‌فرم‌های قابل‌استفاده در حوزة آموزش‌های مجازی و الکترونیک؛

1-2. بسنده نکردن به آزمون پایان نیمسال و تأکید بر ارزیابی‌های مستمر و تهیة کارنوشت‌های لازم همچون توسعة روش‌های سنجش هوشمند، ارزیابی‌های برخط و آزمون‌های الکترونیک؛    

1-3. انجام تمهیدات لازم جهت تأمین نرم‌افزارهای کاربردی و سخت‌افزارهای لازم مانند استودیوی ضبط محتوای آموزشی، پلت‌فرم‌های تولید محتوی و... برای اعضای هیئت علمی و دانشجویان با استفاده از ظرفیت صندوق‌های حمایتی و خیّرین؛

1-4. اختصاص فضای ابری مناسب برای حفظ و نگاهداری دروس ارائه‌شده در سرور مؤسسه و فراهم آوردن امکان به‌اشتراک‌گذاری محتوای دروس؛

1-5. سهولت در امکان میهمان شدن و انتقال دانشجویان به دانشگاه‌ها و مراکز محل زندگی؛ 

1-6. مساعدت در انجام پروژه‌های پایان‌نامه‌ای در دانشگاه‌های محل زندگی دانشجو از جمله استفاده از امکانات کارگاهی و آزمایشگاهی به گونه‌ای مشترک و بین‌دانشگاهی؛

1-7. برگزاری جلسات ارائة گزارش، جلسات دفاع و... به صورت مجازی؛

1-8. شبکه‌سازی دانشگاهی برای ارائة بهتر و یکپارچة دروس مجازی با استفاده از استادان مجرب داخلی و خارجی در قالب نظریة علم باز و توسعة فعالیت‌های ملّی و بین‌المللی؛

1-9. استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌پایة دانشگاهی در تنوع ‌بخشیدن به روش‌های آموزش مجازی؛

1-10. حمایت از دانشجویان شهریه‌پرداز و در صورت امکان، به تأخیر انداختن دریافت شهریه و مساعدت در ارائة حداکثر تخفیف و تأخیر در محاسبه و پرداخت شهریه‌ها؛

1-11. تقویت زیرساخت‌های سخت‌افزاری در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی؛

1-12. بازنگری مستمر مقررات آموزشی؛

1-13. تداوم رصد وضعیت آموزش‌های الکترونیکی در دیگر کشورها (ادامة فعالیت مؤثر کارگروه مطالعات آموزش عالی در دوران کرونا و پساکرونا)؛

1-14. برنامه‌ریزی برای توسعة همکاری‌های بین‌الملل و پذیرش دانشجویان برون‌مرزی با تکیه بر محیط وب.

 

2- حوزة پژوهش و فناوری

2-1. توجه جدی به پروژه‌ها و پژوهش‌های مرتبط با کووید-19؛

2-2. راه‌اندازی آزمایشگاه‌های مرتبط با کووید-19 و همچنین، تعریف برنامه‌ها و فعالیت‌های مشترک آموزشی و پژوهشی مرتبط با کرونا بین مؤسسات هر منطقه و مؤسسات وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛

2-3. پرهیز از ایجاد تراکم دانشجویان در آزمایشگاه‌ها یا مکان‌هایی که قرار است در آنها فعالیت‌های پژوهشی انجام گیرد.

2-4. تعریف و حمایت مالی قابل‌ملاحظه از شرکت‌های نوپا در حوزه‌های گوناگون مبارزه با کرونا و ارائة تنفس کافی در بازپرداخت وام‌ها و تسهیلات اعطایی به شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد دانشگاهی؛

2-5. اهتمام بر یافتن راه‌حل‌های میان‌رشته‌ای و چندرشته‌ای به منظور مقابلة بهتر با ویروس کرونا. در این زمینه، فعالیت متخصصان علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر در مبارزه با پدیدة کرونا باید مورد اهتمام و توجه بیشتری قرار گیرد.

2-6. برگزاری و شرکت اعضای هیئت علمی در نشست‌ها، کنگره‌ها و گردهمایی‌های بین‌المللی به صورت الکترونیکی؛

2-7. توسعة انتشارات علمی، پژوهشی، ترویج و ارسال گزارش‌های سیاستی از پژوهش‌های انجام‌شده به نهادهای مختلف، پیرامون آثار گوناگون کرونا در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و فناوری، جهت آگاهی از آثار فراگیری بیماری در حوزه‌های مختلف؛

2-8. فراهم کردن دسترسی حداکثری دانشجویان و پژوهشگران به دستاوردهای پژوهشی مانند پایان‌نامه/ رساله به منظور کاهش نیاز پژوهشگران به حضور فیزیکی در مؤسسات؛

2-9. ارائة گزارش‌های تحلیلی مناسب به دانشجویان تحصیلات تکمیلی از روندهای پژوهشی صورت‌گرفته در کشور با هدف تسهیل و سرعت‌بخشی به فرایند پژوهش، و کمک به افزایش کارایی پژوهش‌های تحصیلات تکمیلی؛

10-2. برنامه‌ریزی برای ممانعت از اسراف و به هدر رفتن مواد شیمیایی گران‌قیمت تحقیقاتی. جلوگیری از خاموش شدن یخچال‌ها و فریزرهای حاوی این‌گونه مواد؛

11-2. استمرار فعالیت آزمایشگاه‌ها با برنامه‌ریزی ایمنی برای سلامتی کارکنان. نظارت جدی برای جلوگیری از افت پژوهش‌های نظری که نیازی به حضور در محیط مؤسسات ندارند.

 

3- حوزة دانشجویی

3-1. جلوگیری از تجمع دانشجویان در خوابگاه‌ها با برنامه‌ریزی از طریق حضور دانشجویان تحصیلات تکمیلی بر اساس اولویت نوع پژوهش و مدت ماندگاری سنوات تحصیلی و... ؛

3-2. ضدعفونی و گندزدایی منظم کلیة مراکز، به‌ویژه خوابگاه‌های دانشجویی، که دانشجویان تحصیلات تکمیلی در حال گذراندن مراحل آزمایشگاهی، پایان‌نامه و رسالة خود در آنها به سرمی‌برند. 

3-3. تعریف وام‌های ضروری دانشجویی با رویکرد تهیة نیازهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری دانشجویان و اطلاع رسانی‌های مکرر از نحوة دریافت وام، با توجه به نبود حضور فیزیکی دانشجویان در سطح دانشگاه؛

3-4. فعال بودن کمیتة سلامت دانشگاه با مسئولیت معاونت دانشجویی و عضویت رئیس مراکز مشاوره و بهداشت دانشگاه به منظور رصد روزانة چگونگی رعایت پروتکل‌های بهداشتی و تذکر و رفع مشکلات مربوط؛

3-5. در معرض دید قرار دادن پروتکل‌های بهداشتی در تمامی نقاط پرتردد و ارسال آن به صورت مجازی برای همة دانشجویان؛

3-6. تهیه و در اختیار قرار دادن وسایل محافظت شخصی اعم از ماسک، دستکش، شیلد، و مواد ضدعفونی‌کننده؛

3-7. برگزاری پویش‌های دانشجویی با رویکرد سلامت جسم و روان؛

3-8. برگزاری و معرفی برنامه‌هایی که موجب کاهش احساس درماندگی، سرخوردگی و ناامیدی، یأس و اضطراب، بی‌پناهی و بی‌اثری و انفعال می‌شوند.

3-9. ارائة خدمات مشاوره‌ای به دانشجویان از طریق راه‌اندازی درگاه اینترنتی فعال و تاحدامکان تعاملی؛

3-10. حصول اطمینان از نبود تبعیض میان اقشار گوناگون دانشجویی و حرکت به سمت فراهم کردن فرصت‌های برابر با هدف کمک به تصمیم‌گیری‌های آنان.

 

4- حوزة فرهنگی

۴-۱. برگزاری پویش‌های فرهنگی و اجتماعی به منظور تقویت مشارکت دانشجویان در فرایند خودمراقبتی، دیگرمراقبتی و انتقال دانش و اصول بهداشتی؛

۴-۲. انجام پیمایش‌های الکترونیک به منظور رصد موضوعات فرهنگی و اجتماعی جامعة دانشجویی؛

۴-۳. برگزاری آیین و مراسم نمادین آغاز سال تحصیلی با استفاده از امکانات و پلت‌فرم‌های فضای مجازی؛

4-4. بازآرایی برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی در فضای مجازی به منظور حفظ پیوندهای دانشجویان با دانشگاه و مراکز آموزشی و برگزاری به‌موقع مجموعه جشنواره‌های زیر در فضای مجازی:

- جشنوارة ملّی رویش؛

- جشنوارة بین‌المللی حرکت؛

- جشنوارة سراسری فیلم کوتاه و عکس دانشجویی

- جشنواره ملّی قرآن و عترت دانشجویان در دانشگاه صنعتی اصفهان؛

- جشنواره ملّی پایان‌نامه‌های برتر قرآنی در دانشگاه قم؛

- برگزاری مراسم ۱۶ آذر، روز دانشجو، در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور؛

- برگزاری نشست مشترک میان وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری با حوزة علمیه در سالروز 27 آذر، روز وحدت حوزه و دانشگاه؛

- برگزاری سومین جشنوارة زن و علم در دانشگاه شهید بهشتی؛

- برگزاری سراسری اولین سالگرد شهادت سردار شهید سپهبد سلیمانی و روز شهدای دانشجو به میزبانی دانشگاه شهید باهنر کرمان؛ 

- برگزاری سوگوارة ملّی-فرهنگی-هنری اباعبدالله الحسین به میزبانی دانشگاه شیراز؛  

۴-۵. برگزاری شرکت‌های نوپا (استارتاپ) کارآفرینی اجتماعی دانشجویان با هدف پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی؛

۴-۶. برگزاری بازارچه‌های تولیدات دانشجویی با هدف پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی؛

۴-۷. برگزاری طرح کمند (کار، مهارت و نوآوری دانشجویان دختر)؛

4-8. فعال‌سازی هسته‌های فکری در قالب شبکه‌های جامعه و دانشگاه یا اتاق فکر جهت تحلیل پیامدهای اقتصادی و اجتماعی و راهکارهای کاهش هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی مترتب بر مسئلة کرونا.

 

5-حوزة اداری و مالی

5-1. توجه به بخشنامه‌های صادره از سوی ستاد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ ستاد ملّی مقابله با کرونا، و فرماندهی عملیاتی ستاد مقابله با کرونا؛

5-2. استفادة حداکثری از ظرفیت دورکاری کارکنان طبق قوانین و مقررات موجود یا پیشنهاد برای ایجاد ظرفیت‌های جدید متناسب با شرایط و فضای موجود در هر استان، با تشکیل کمیته‌ای متشکل از نمایندة معاونت‌ها برای برنامه‌ریزی در این حوزه؛

5-3. استفاده از ظرفیت ارائة خدمات مجازی به صورت حداکثری با توجه به ایجاد انعطاف در بروکراسی‌های اداری و تغییر در برخی از روندهای موجود و قبلی، و تقویت و توسعة زیرساخت‌های دولت الکترونیکی و سامانه‌های وزارت عتف در حوزه‌های گوناگون سیاست‌گذاری و پشتیبانی پژوهش و آموزش مؤسسات آموزشی؛   

5-4. رسیدگی به وضعیت اعضای هیئت علمی و کارکنان مبتلا و رفع نیازها به هر شکل ممکن؛.

5-5. تأمین مالی نیازهای بهداشتی و پشتیبانی از عملیات مورد تصویب ستاد سلامت دانشگاه/مرکز پژوهشی/پارک علم و فناوری؛

5-6. ارائة گزارش‌های دوره‌ای از اقدام‌ها و دستاوردهای شورای سلامت مؤسسة تحت مدیریت؛

5-7. رصد منظم و جمع‌آوری اطلاعات از نظر تعداد مبتلایان، تعداد درمان‌شده‌ها، تعداد فوتی‌ها و استفاده از آن برای ارائة تحلیل‌های راهگشا؛

5-8. اجرای راهبردهای حمایتی از مخاطبان در سطح کارمندان (کارکنان و اعضای هیئت علمی) و دانشجویان؛

5-9. جلوگیری از فعالیت‌هایی که سبب بروز و ایجاد چرخة انتقال ویروس می‌شوند، مانند فعالیت باشگاه‌ها، مهد کودک‌ها، رستوران‌ها و... ؛

5-10. حذف تمامی ابزارهای ‌انتقال ویروس از جمله دستگاه‌های کارت‌زنی، انگشت‌زنی و... ؛

5-11. استفادة حداکثری از ظرفیت آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های موجود، با پیشنهاد ظرفیت‌ها یا دستورالعمل‌های جدید متناسب با شرایط هر دانشگاه یا هر استان به منظور ارائة خدمات غیرحضوری مبتنی‌بر دورکاری؛

5-12. تحت پوشش قراردادن کلیة هزینه‌های ناشی از بیماری از طریق بیمة درمان تکمیلی و قرارداد سال جاری و آتی؛

5-13. صرفه‌جویی در مصرف انرژی (از روشن ماندن لامپ‌ها در راهروها و پلکان‌ها، دفاتر کاری، آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های خالی اجتناب شود). همچنین، از باز ماندن شوفاژها و سیستم‌های گرمایش و سرمایش دفاتر، کلاس‌ها، راهروها، پلکان‌ها، آزمایشگاه‌ها، آتلیه‌ها، سالن‌های مطالعه و انبارهای کتاب و مجلات، غذاخوری‌ها، بوفه‌ها، استخرها، سالن‌های ورزش، درمانگاه‌ها، خوابگاه‌ها و نظایر آنها در مواقع استفاده نکردن احتراز شود. کنترل و نظارت مستمر و منظم بر ساختمان‌ها و دیگر ابنیه، حفظ و نگهداری ایمن ساختمان‌ها، دفاتر، آزمایشگاه‌ها و کتابخانه‌های خالی برای جلوگیری از هرگونه آسیب، آتش‌سوزی و آب‌گرفتگی و مانند آنها ضروری است؛ 

14-5. فراهم کردن امکانات و بستر لازم برای آموزش ضمن خدمت کارکنان در دوره‌های مختلف به صورت مجازی.

 

6-حوزة بین‌الملل

6-1. طراحی و تدوین نظام انگیزشی مناسب برای تشویق اعضای هیئت علمی به انجام فعالیت‌های بین‌المللی از طریق فضای مجازی؛

6-2. بهره‌گیری از شرایط جدید برای حضور استادان خارجی جهت تدریس کوتاه‌مدت، راهنمایی مشترک پایان نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی، حضور در جلسات دفاع و امتحان پایانی دروس مشترک؛

6-3. حضور فعال دانشگاه‌ها و مراکز پژوهش و فناوری در نشست‌های سازمان‌های بین‌المللی علمی و فنّاوری و منطقه‌ای به منظور هنجارسازی و حمایت از منافع ملّی؛

6-4. رصد فعالیت‌ها و دستاوردهای علمی-فناوری دیگر کشورها از سوی مراکز دانشگاهی مسئول همکاری (فوکال پوینت). برگزاری نشست‌های مشترک، جمع‌بندی گزارش‌ها و ارائة آن به مبادی ذی‌ربط؛

6-5. ارتقای همکاری‌های بین‌المللی در حوزه‌های علمی و پژوهشی مرتبط با بیماری کرونا با بهره‌گیری از گسترة بستر مجازی در دوران فراگیری بیماری؛

6-6. سعی در جذب گرنت‌های بین‌المللی در حوزة پژوهش‌های مرتبط با کرونا؛

6-7. استفاده از ظرفیت‌های آموزش الکترونیکی برای ایجاد واحدهای مشترک دانشگاهی بین‌المللی.

 

پیوست

الف) گزارش برخی از اقدام‌های انجام‌شده از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مقابله با ویروس کرونا

  1. فعالیت دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری در تولید وسایل اولیة بهداشتی از جمله ماسک، گان، ونتیلاتور، دوربین تب‌سنج، دستگاه‌های کمک‌تنفسی ارزان‌قیمت و پوشش‌های حفاظتی لازم برای کادر درمانی، مواد ضدعفونی‌کننده و تعمیق این اقدام تا حد تولید مواد اولیه همچون تولید الکل 96 درصد، تأمین و تعمیر قطعات یدکی دستگاه‌های مورد استفاده در اتاق‌های مراقبت‌های ویژه؛
  2. مأموریت‌دهی به پژوهشگاه ملّی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری برای هماهنگ کردن کلیۀ پژوهش‌های مرتبط در حوزة علوم زیستی و زیست‌فناوری در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی اعم از ساخت واکسن، کیت‌های تشخیصی و... به همراه هماهنگی انجام امور پژوهشی مرتبط با بیماری کرونا. به این منظور، تاکنون 127 طرح پیشنهادی به این پژوهشگاه ارسال شده و بیش از 50 طرح در حال اجراست. همچنین، مرکز تشخیص ویروس کرونا در این پژوهشگاه با ظرفیت تشخیص حدود 600 نمونه در روز راه‌اندازی شده است.
  3. تشکیل خوشه‌های فکری در دانشگاه‌ها در حوزه‌های سرمایة اجتماعی، اقتصادی، پولی و بانکی و ارتباطات و رسانه‌ها برای بررسی پیامدهای شیوع ویروس کرونا در جامعة ایران و ارائة راهکارهای مقابله با آن؛
  4. تشکیل شورای مشورتی مقابله با ویروس کرونا در کلیة دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و حضور فعال در جلسات ستاد و مبارزه با کرونا در استان، شهر و شهرستان؛
  5.  اطلاع‌رسانی در مورد کووید-19 از طریق تدوین محتوا، ترجمة یافته‌های علمی در سطح جهان، چاپ الکترونیک پوسترها، اینفوگراف، موشن‌گراف، ویدئو و ارسال آنها برای اعضای هیئت علمی، کارکنان و دانشجویان و همچنین نشر آنها در رسانه‌های جمعی؛
  6. ایجاد سامانة نماگرد کووید-19 به آدرس اینترنتی http://maps.isc.gov.ir/covid19/#world از سوی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام واقع در شیراز، به منظور ارائه و تحلیل اطلاعات آماری از تعداد مبتلایان، بهبودیافتگان، جان‌باختگان و تعداد مقالات چاپ‌شده و پروتکل‌های منتشرشده از سوی سازمان جهانی بهداشت در حوزة پیشگیری و درمان برای استفادة محققان و دست‌اندرکاران اجرایی حوزة سلامت کشور. این سامانه در کشورهای اسلامی با استقبال بسیار خوبی مواجه شده است.
  7. ارائة خدمات مشاورة علمی و روان‌درمانی جهت کاهش آسیب‌های ناشی از پاندمی به دانشجویان و مراجعان از طریق تلفن و کانال‌های مجازی؛
  8. ساخت ده‌ها نوع اپلیکیشن برای رفع نیازهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (پرداخت الکترونیک، ارائة جواب بیمار به صورت الکترونیک، پذیرش از دور...) به‌ویژه اپلیکیشن ماسک که به وزارت بهداشت در کنترل و ردیابی مبتلایان به کرونا بسیار کمک کرده است.
  9. انجام ده‌ها مورد مصاحبه‌های رادیویی و تلویزیونی در شبکه‌های ملّی و استانی و تشریح دستاوردهای علمی-پژوهشی و پشتیبانی دانشگاه‌ها به منظور تزریق روح امید به مخاطبان، انتقال مفاهیم مهم و استفاده از آن در مبارزه با ویروس کرونا، آموزش اصول زندگی در قرنطینه (ورزش، بازی، سرگرمی)؛

10. شکل‌دهی پویش دانشگاهیان با استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی برای اطلاع‌رسانی صحیح و رعایت مراقبت‌های بهداشتی همۀ شهروندان از خود و دیگران در برابر آسیب‌های ناشی از کووید-19.

 

مواردی از فرصت‌های به‌وجودآمدۀ حاکی از روند مدیریت بیماری کووید-19 در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی وابسته به این وزارت

 

الف) اهتمام بیش‌ازپیش در گسترش روزمرۀ سیستم اتوماسیون اداری به ترتیبی که ارائۀ خدمات جدید به مجموعه خدمات غیرحضوری در حال افزایش است و به طبع این دستاوردها، بخش مهمی از تحقق دولت الکترونیک محقق خواهد شد.

 

 ب) ارائۀ آموزش الکترونیکی، حذف نکردن نیمسال تحصیلی دوم در سال 99، تبدیل تهدید ویروس کرونا و ابتلا به بیماری کووید-19 به فرصت ایجاد تحول در استقرار آموزش الکترونیک، به ترتیبی که کلیۀ کلاس‌های تئوری در وهلۀ اول هم به صورت برخط ارائه می‌شوند و هم به صورت ضبط‌شده در سرورهای دانشگاه برای استفادۀ مجدد قرار می‌گیرند. همچنین، تلاش بر این است تا برگزاری کلاس‌ها و امتحانات پایان ترم به صورت مجازی انجام گیرد. بدیهی است که با گذشت زمان و کسب تجربه و تقویت زیرساخت و سخت‌افزار در اختیار، این اقدام کامل‌تر و دقیق‌تر می‌شود. بر اساس گزارش‌های واصله از دانشگاه‌های کشور، بیش از 90 درصد از کلاس‌ها به صورت الکترونیکی تشکیل و دروس به صورت مجازی ارائه شده‌اند و بیش از 60 درصد از استادان از این روش برای ارائۀ دروس خود استفاده کرده‌اند و با گذشت زمان این درصد نیز به سرعت در حال افزایش است. بسیاری از دانشگاه‌ها به‌ویژه دانشگاه‌های معین استان‌ها با افزایش چندبرابری سرورها و امکان مدیریت حجم گستردۀ داده‌ها و افزایش ترافیک و پهنای باند به ارائۀ خدمت به دیگر مراکز آموزشی همچون آموزش و پرورش استان‌ها نیز می‌پردازند.

 

ج) برگزاری کلیۀ جلسات در سطوح رؤسای دانشگاه‌ها، معاونان وزارت، هیئت‌های امنا و صرفه‌جویی مبلغ خوبی از این رهگذر در طول سال 99. صدها نشست مسئولان آموزش عالی در کلیۀ سطوح مدیریتی، از جلسات گروه‌های آموزشی تا عالی‌ترین سطوح مدیریتی به صورت مجازی برگزار شده و این روند در حال گسترش است.

 

د) اهتمام بیش‌ازپیش دانشگاه پیام نور در مجازی کردن کلیۀ فعالیت‌های آموزشی همان‌گونه که در اساسنامۀ این دانشگاه ذکر شده است. دانشگاه پیام نور با 430 هزار دانشجو پیش از همه‌گیری کرونا فقط 10 درصد از دروس را برای 50 هزار نفر از دانشجویان به صورت برخط و الکترونیکی ارائه می‌کرد که با شروع اقدام‌ها از اسفند 98 هم‌اکنون 100 درصد دروس به صورت برخط ارائه می‌شوند.

 

ه) انجام پژوهش‌های مرتبط با بیماری کووید-19 در سطح دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری و تولید محصولات مرتبط مانند وسایل حفاظت شخصی و دستگاه‌های مورد استفادۀ بیماران مبتلا به ویروس کرونا و ساخت دستگاه‌های مورد استفاده در تشخیص و کمک به درمان کرونا مانند دستگاه سی‌تی اسکن، دستگاه ونتیلاتور، تونل‌های ضدعفونی‌کننده، و ... ؛

 

و) مدیریت دورکاری کارکنان حائز تجاربی بوده است که در شرایط مشابه و حتی در شرایط پساکرونا می‌توان از آنها بهره‌برداری کرد.

 

 

ز) تأکید بر فعالیت دانشجویان دورۀ دکتری که برای تکمیل رسالۀ خود نیاز به فعالیت‌های آزمایشگاهی و کارگاهی دارند با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و هدایت برخی از فعالیت‌های پژوهشی دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی به سوی حوزۀ مبارزه با بیماری کووید-19، با توجه به مدنظر قرار دادن سلامت جامعۀ دانشگاهی به‌ویژه دانشجویان؛

 

ح) تجربۀ درک صحیح از نحوۀ کنترل بیماری‌های همه‌گیر و میکروارگانیسم‌های نوپدید، راه‌اندازی آزمایشگاه‌های تشخیصی که قابلیت تکثیر دارند و در شرایط مشابه می‌توان به تعداد مورد نیاز آنها را ایجاد کرد، و راه‌اندازی آزمایشگاه‌های پژوهشی سطح 3 امنیت زیستی در برخی از دانشگاه‌ها که ظرفیت خوبی برای کنترل چنین شرایطی خواهد بود.

 

و) پیگیری برگزاری جلسات در سطح گروه‌ها و مدیریت‌های دیگر دانشگاه‌ها به صورت الکترونیک و مجازی؛ به همین منظور، اولین نشست سال 1399رؤسای دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی در تاریخ 23/1/99 به صورت ویدیو-کنفرانس و مجازی برگزار شد. همچنین، اولین نشست مشترک وزیر و معاونان با رؤسای پارک‌های علم و فناوری سراسر کشور در تاریخ 25/1/99 به منظور بررسی اقدام‌های به‌عمل‌آمده از سوی این مراکز و انتقال انتظارات وزارت علوم به مراکز مذکور به صورت الکترونیک برگزار و بر موارد زیر تأکید شد.

ط) تعطیل نشدن دانشگاه‌ها/مراکز پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری و فعال بودن در برخی حوزه‌ها، مانند تولید محصولات مورد نیاز (محلول‌های ضدعفونی‌کننده، البسة حفاظت‌کننده و...)، انجام پژوهش‌های مرتبط با کرونا در حوزه‌های تشخیص، واکسن، ساخت دستگاه‌های ونتیلاتور، مواد و دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده و... ؛

ی) توجه جدی به برقراری ارتباط منظم دانشجویان با استادان و متخصصان مشاوره به صورت مجازی با نگاه حمایتی در ابعاد گوناگون ارائة خدمات علمی و مشاوره‌ای به دانشجویان و سایر اعضای خانوادة دانشگاهی؛

ل) تأکید بر پیگیری رفع نیاز دانشجویان نیازمند و تخصیص امکانات مالی جهت تهیة سخت‌افزار و بسته‌های اینترنت برای شرکت هرچه بیشتر در کلاس‌های مجازی، کارگاه‌های دانش‌افزایی و... از طریق وام‌های دانشجویی صندوق رفاه یا خرید متمرکز سخت‌افزار لازم، ترجیحاً از منابع داخلی و شرکت‌های دانش‌بنیان و همچنین، هماهنگی با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات؛

م) تأکید بر رصد منظم شرایط منطقه از سوی دانشگاه‌های معین و ارسال گزارش‌های مرحله‌ای از اقدام‌های به‌عمل‌آمده برای ستاد وزارت عتف به منظور ارسال به مسئولان ذی‌ربط در سطح ملّی پس از جمع‌بندی.

 

 

 

با توجه به موارد مذکور تقاضای مساعدت در موارد زیر نیز مورد تأکید است:

1. حمایت بیش از پیش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با تخصیص پهنای باند و کاهش هزینه‌های بسته‌های اینترنتی برای دانشجویان و استادان که در امر ارائة آموزش‌های الکترونیکی فعالیت دارند.

2. تخصیص بودجة لازم برای پیگیری فعالیت‌های مربوط به تولید محصولاتی همچون کیت‌های تشخیصی، واکسن و داروهای مؤثر در مقابله با ویروس و... ؛

3. حمایت از مؤسسات آموزش عالی غیردولتی–غیر انتفاعی کشور در شرایط فعلی از طریق منابع مالی و تسهیلات اختصاص‌یافته برای حمایت از کسب‌وکارها، با توجه به اشتغال تعداد قابل‌توجهی از اعضای هیئت علمی وغیرهیئت علمی در این مؤسسات.