پیرامون شخصیت علمی و فرهنگی استاد دانش‌پژوه و جایگاه علمی ایشان بسیار گفته‌اند و نوشته‌اند. آنچه در این مقال می‌آید روایت اسنادی است که در پروندۀ ایشان در دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی موجود است.

اودر سال 1316 وارد دانشکدۀ علوم معقول و منقول می‌شود و در سال 1320 موفق به دریافت لیسانس می‌گردد. از این تاریخ به بعد تا سال 1334 که برای تدریس دوباره به دانشکدۀ الهیات قدم میگذارد، مشاغلی همچون دبیری دبیرستانهای تهران و معاونت کتابخانه دانشکده حقوق را بر عهده دارد.

در 11 شهریور و 18 مهر 1334  استاد محمد مشکوة در دو نامۀ  جداگانه خطاب به دکتر فروزانفر رئیس دانشکده علوم معقول و منقول ‌می‌نویسد « نظر به اینکه دورۀ تخصصی آن دانشکده دائر می‌شود و حسب‌المقرر ساعات درس این بنده هم افزوده می‌گردد... لذا برای تدریس درس درایةالحدیث و کمک و مساعدت در کارهای مربوط به همان دانشکده که جنبۀ تعلیماتی دارد آقای محمدتقی دانش‌پژوه را پیشنهاد می‌کنم.

این پیشنهاد در شورای دانشکده به تصویب می‌رسد. شورای دانشگاه  نیز در پانصد و بیست و چهارمین جلسۀ خود در تاریخ 16/11/34 صلاحیت آقای محمدتقی دانش‌پژوه را برای تدریس درس درایة الحدیث تأیید و تصویب می‌کند.

همزمان با تدریس در دانشکده معقول و منقول ریاست کتابخانه مرکزی هم بر عهدۀ او گذاشته می‌شود.

در 28/6/36 نامه‌ای به دفتر گروه دکتری دانشکده می‌نویسد و تقاضا می‌کند او را در دکتری رشتۀ معقول ثبت نام کنند.  دکتر گلشن معاون دانشکده در حاشیه نامه می‌نویسد: «طبق مقررات نام ایشان را ثبت فرمایید، چون ایشان در دانشکده تدریس می‌فرمایند از پرداخت مقرری معافند».

در 23/4/48 دکتر محمدی ملایری رئیس دانشکده به اداره امورآموزشی دانشگاه نامه می‌نویسد و ضمن اشاره به سابقه 14 سال تدریس و مقام علمی استاد دانش‌پژوه و برشمردن تالیفات ایشان و تصویب شورای دانشکده، درخواست می‌کند نسبت به صدور رتبه دانشیاری آقای دانش‌پژوه اقدام لازم انجام گیرد.

در 25/4/48 حکم دانشیاری استاد بنا به پیشنهاد دانشکدۀ الهیات، به امضای پرفسور رضا رئیس دانشگاه تهران صادر و ابلاغ می‌شود. حقوق ماهانه ایشان بر مبنای پابه 10 دانشیاری مبلغ 23200 ریال تعیین می‌گردد.

استاد دانش‌پژوه در 5/6/48 به ریاست دانشکده الهیات نامه‌ای بدین شرح می‌نویسد: چون به عنوان دانشیار آن دانشکده منصوب شده‌ام، طبعا برای تهیۀ دروس و مطالعه بیشتر به فرصت بیشتری نیازمندم و ناگزیر باید اشتغالات اداری، کمتر باشد بنابراین استدعا دارم دستور فرمایند که ترتیب انتقال کامل این جانب از دانشکدۀ حقوق به دانشکدۀ الهیات داده شود.

به پیشنهاد دکتر محمدی ملایری حکم ریاست کتابخانۀ دانشکده الهیات علاوه بر سمت دانشیاری در تاریخ 1/8/48 صادر میشود. در پی آن استاد از سمت معاونت کتابخانه دانشکده حقوق استعفا می‌دهد.

در 7/2/49 حکم انتصاب آقای محمدتقی دانش‌پژوه دانشیار دانشکده الهیات به عضویت پیوسته گروه آموزشی تاریخ دانشگاه صادر میشود. این حکم افزون بر وظایفی است که در گروه آموزشی قبلی باید انجام دهد.

از اواخر سال 1349 تا سال 1355 دیگر سندی مربوط به استاد در پرونده او دیده نمی‌شود زیرا در این سالیان به دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران منتقل شده است. و در دانشکده االهیات فقط دو ساعت تدریس داشته است.

در 5/2/1355 استاد نامه‌ای به ریاست دانشکده الهیات می‌نویسد و با اشاره به سابقه‌اش در این دانشکده درخواست می‌کند با انتقال او از دانشکدۀ ادبیات به دانشکدۀ الهیات موافقت کنند.

این درخواست در گروه فلسفه و حکمت اسلامی برای تدریس درس عرفان و تصوف مطرح و به اتفاق آرا تصویب می‌شود. به دنبال آن رئیس دانشکده الهیات به دانشکده ادبیات نامه می‌نویسد و می‌خواهد با انتقال استاد محمدتقی دانش‌پژوه از دانشکده ادبیات موافقت نمایند.

دکتر نگهبان رئیس دانشکده ادبیات در 15/2/55 نامه ای به رئیس دانشگاه می‌نویسد «به پاس احترام خاصی که برای آقای دکتر محمدی ملایری قائلم با درخواست انتقال آقای محمدتقی دانش‌پژوه موافقت دارم به شرط اینکه ارتباط ایشان با گروه تاریخ دانشکده ادبیات قطع نشود ».

در تاریخ 28/2/55 کمیتۀ گروه آموزشی فلسفه و حکمت، مرکب از آقایان جواد مصلح، حسین آریانپور، ابوالقاسم گرجی، حسن ملکشاهی  تشکیل گردید و با احتساب امتیازات آقای محمدتقی دانش‌پژوه، ارتقا به مقام استادی ایشان به اتفاق آرا تصویب شد این مصوبه در تاریخ چهارشنبه 29/ 2/1355 در هیئت ممیزه دانشگاه با شرکت دکتر اجتهادی و دکتر مهذب و دکتر علیرضا فیض نیز  تأیید می‌شود.

در 15/3/55 رئیس دانشگاه تهران طی نامۀ محرمانه‌ای از دکتر محمد ملایری رئیس دانشکده می‌خواهد برای تجلیل از زحمات و خدمات  استاد دانشپژوه  همزمان یا تاریخ بازنشستگی ایشان مراسم مناسبی در دانشکده ترتیب دهد. این مراسم در دانشکده الهیات روز سه شنبه هشتم تیرماه ساعت پنج و نیم برگزار می‌گردد. و حکم بازنشستگی استاد به این شرح خوانده میشود:

 

«آقای محمدتقی دانش‌پژوه استاد تمام وقت دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی به موجب این حکم از تاریخ 1/8/55 مدت 4 ماه مرخصی استحقاقی درباره جنابعالی تصویب میشود و از تاریخ پایان مرخصی به افتخار بازنشستگی نائل می‌شوید. وظیفه دارم مراتب قدردانی و تشکر دانشگاه را به مناسبت فعالیتهای ارزندۀآموزشی که در طول خدمت پرثمر خود انجام داده‌اید به استحضارتان برسانم. 

هوشنگ نهاوندی رئیس دانشگاه تهران

 

استاد بعد از بازنشستگی بنا بر درخواست گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشکدۀ الهیات به صورت حق التدریسی به تدریس ادامه می‌دهد. در نامه‌ای به دکتر ملکشاهی مدیر گروه فلسفه و عرفان می‌نویسد: طبق تمایلی که اظهار فرموده‌اید، بنده حاضرم هفته‌ای چهار ساعت در دورۀ دکتری یا فوق لیسانس رشتۀ فلسفه و عرفان، تدریس کنم آن هم بیشتر برای راهنمایی.

با تقدیم احترام محمدتقی دانش‌پژوه 24/2/56

 

در 20/1/ 58 سرپرست موقت دانشکده آقای دکتر محمد مفتح خطاب به استاد دانش‌پژوه مینویسد، چون طبق آیین‌نامه پرداخت حق التدریس به استادان بازنشسته دانشگاه تهران میسر نیست، بدین وسیله مراتب را به استحضار میرساند و ضمن تشکر از همکاری که تا کنون فرموده‌اند در صورتی که علاقمند باشند که به طور افتخاری به تدریس خود ادامه دهند خواهشمند است کتبا این دانشکده را مطلع نمایند.

از این تاریخ ببعد تا پایان عمر گرانبهای خود به کار تحقیق و پژوهش می‌پردازد. و همچنان به همکاریش با دانشگاه تهران در زمینه فهرست‌نگاری ادامه می‌دهد. به خاطر تسلط و احاطه‌اش بر فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی و تهیه فهرست برای کتابخانه‌های  مراکز گوناگون، پدر فهرست‌نویسی نام می‌گیرد. به دعوت کتابخانه‌های گوناگون در سراسر جهان و به دستور دانشگاه تهران برای کسب اطلاعات در مورد نسخه‌های خطی کتابخانه‌های نقاط مختلف جهان به شهرهای بغداد، نجف، کربلا، کاظمین، مدینه، مکه، مسکو، لنینگراد، تفلیس، دوشنبه، تاشکند، بخارا، سمرقند، باکو کمبریج، بوستون، پرینستن، میشیگان، شیکاگو، لوس آنجلس، نیویورک، لندن، پاریس و... سفر کرد. طبق اسناد، هزینه این سفرها اغلب توسط خود او پرداخت می‌شده است و دانشگاه فقط حکم مأموریت را صادر می‌کرده است.

در 22/1/62 دکتر عباس شیبانی رئیس دانشگاه تهران خطاب به استاد می‌نویسد:

«گزارش سفر علمی جنابعالی به منظور تنظیم فهرست کتاب‌های خطی عربی و فارسی در کتابخانه ملی پاریس واصل گردید با تشکر از کوششی که در این مأموریت مبذول فرموده‌اید، موفقیت بیشترتان را در پیشبرد اهداف دانشگاهی از خداوند منان خواهانم.

پنجاه کتاب و صدها مقاله حاصل عمر پرثمر استاد دانش‌پژوه است. وی کتابخانه غنی خود را که یادگار سالها تحقیق و پژوهش بود وقف کتابخانه عمومی مجتبی مینوی کرد.

سرانجام بعد از دوبار سکته در روز سه شنبه 27 آذر 1375 به ابدیت پیوست. روانش شاد و یادش ماندگار باد.

اکرم سلطانی

سرپرست گنجینه و مرکز اسناد دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی

آذرماه 1402