نشست تخصصی: بازخوانی یک اتهام، غارت کاروان‌های تجاری قریش پیش از جنگ بدر با همکاری مشترک معاونت پژوهشی دانشکده الهیات و موسسه پژوهشی پویا فکر در روز دوشنبه ۱۴ اسفند در تالار شهید مفتح دانشکده الهیات و معارف اسلامی  و با سخنرانی دکتر غلامحسین زرگری نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، دکتر علی بیات ، عضو هیئت علمی گروه تاریخ و ملل اسلامی دانشکده الهیات ، و دکتر مهدیه پاکروان دکتری تاریخ اسلام از دانشگاه الزهرا و نویسنده کتاب "پنهان در تاریخ، اعزام‌های دیپلماتیک پیامبر(ص) پیش از بدر "برگزار شد. مدیر این نشست دکتر یحیی صباغچی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف و مدیر گروه پژوهشی پویافکر بود.

 

در ابتدای این نشست دکتر صباغچی با توضیح اهمیت موضوع مورد بحث به اقبال پژوهشگران به رویکرد انتقادی نسبت به منابع کهن اشاره کردند. ایشان نگاه به سیره پیامبر بعنوان منش صلح گرایانه یا خشونت گرایانه را در تبیین سیره آن حضرت موثر دانستند. تبیین همین موضوع که آیا غارت کاروانهای تجاری قریش توسط پیامبر صورت گرفته را ناشی از دیدگاه کلان به سیره پیامبر دانستند

سخنران اول این نشست علمی، دکتر علی بیات بودند. ایشان بعنوان مقدمه ضمن الگوبرداری از سیره پیامبر فرمودند: رسول خدا برای کسی اسوه است که ایده آل و آرمانش خدا باشد. دکتر بیات در ادامه به دو رویکرد در بررسی سیره پیامبر پرداخت: بررسی سیره از قرآن، و از منابع سیره. بیشترین رویکرد در طول تاریخ استفاده از منابع سیره که بصورت واقع نگارانه نوشته شده‌اند بوده است. متاسفانه از قرآن کمتر استفاده شده که علم الهی می باشد. سیره پیامبر در قرآن با تمرکز بر وقایع نیست بلکه هدف قرآن بیان منش و سبک و اصول و مبانی و ارزشها است که مقید به زمان و مکان نیستند. بدین ترتیب پیامبر برای تمام بشریت در طول تاریخ الگوست ایشان ادامه دادند: در طول تاریخ حفره‌ها و خلأهای زیادی هست و به تبع آن اتهامات فراوانی به پیامبر نسبت داده شده است. جامعه ما جامعه پرسشگر است که باید به خوبی و منطقی به سوالات مردم جواب داد. به مرور در ذهن مسلمانها این تثبیت شد که اسلام دین شمشیر است زیرا خوانش ما از سیره ناظر به روایات است نه قرآن. دکتر بیات بر اساس آیات قرآن ماهیت دعوت پیامبر را فکری دانست که اصل و اساس آن بصیرت است. فرهنگ غارات جاهلیت اصل تفکر و منش پیامبر نیست. خداوند سه شرط برای منطق دعوت پیامبر قائل می‌شود: حکمت و نه شمشیر، موعظه حسنه و نه سانسور، منطق و بحث نیکو با مخالفان. وی در منطق پیامبر، فتوحات را فتح قلوب برشمرد، کسی فاتح است که بتواند دلها را جذب کند. او ریشه بسیاری از تحریفات صورت گرفته را متوجه راویان حدیث می‌داند بنابراین اخبار را با تعقل باید پذیرفت، با کنترل و نظارت. او بر اساس کلام اهل بیت توصیه کرد که عقل را باید در تاریخ ملاک قرار داد و آنها را ارزیابی کرد. ایشان با توجه به حدیث انا مدینة العلم و علی بابها گفتند: شهر تمدنی رسول خدا روی علم بنا می‌شود و آن دری دارد که در ولایت است.

سخنران دیگر این برنامه دکتر پاکروان بودند. ایشان با بیان اهمیت بررسی این موضوع که منجر به اسلام هراسی در دنیای امروز شده است بخشی از این اتهامات را ریشه در برخی منابع و گزارش‌های تاریخی دانست. ایشان گزارش حمله به کاروانهای قریش را فقط از واقدی برشمرد که در مغازی او منعکس شده است و مورخان متقدم چون ابن اسحاق، عروة بن زبیر، ابن شهاب زهری و موسی بن عقبه هیچ اشاره ای به کاروانهای تجاری نکرده‌اند. ایشان ضمن بیان جایگاه ویژه تجارت در شبه جزیره آن زمان به نقد و بررسی این گزارشها به دو صورت کلان و مستقل پرداختند. در نقد کلان هشت مورد را مطرح کردند از جمله بستر فرهنگی  مدینه، واکنش قریش در تهدید تجارت خود، وضعیت معیشت در مدینه و بافت و سنتهای اجتماعی مدینه. دکتر پاکروان فرضیه جایگزین برای اهداف این اعزامها را هم پیمانی با قبایل، رصد تحرکات و اعلان حضور در منطقه و نیز دعوت دینی بیان کردند. در این میان به طور مختصر به تبیین هم‌پیمانی بر اساس گزاره‌ها و شواهد تاریخی پرداختند. چنانکه در گزارش‌ها به پیمان نامه‌های منعقد شده بین پیامبر و قبایل اطراف مدینه اشاره شده است. وی در نهایت سیاست داخلی و خارجی پیامبر را همراستا خواند. همانطور که در داخل مدینه با نوشتن منشور مدینه به هم‌پیمانی بین اهل مدینه پرداختند در سیاستهای خارجی نیز عقد پیمانهایی با قبایل اطراف رویکرد اصلی پیامبر بوده است

.

در ادامه دکتر زرگری‌نژاد در سخنرانی خود به نقش قریش در پشت پرده جانشینی پیامبر و جنگهای رده پرداختند و بیان کردند بسیاری از روایتهای منسوب به پیامبر توسط عروة بن زبیر با گرایشهای اموی و مروانی نقل شده و به منابع راه یافته است. ایشان در ادامه تاریخ را متکفل حیات اجتماعی کنونی دانستند

.